Awyr y Nos - Mai 2019

Mi fydd brig cawod sêr Eta y Dyfriwr ar y 6ed-7fed o Fai. Mae'r gawod fel arfer yn weithredol rhwng Ebrill 19eg a Mai 28ain. Mae perf y gawod i weld yn dod o gyfeiriad cytser y Dyfriwr (ffigwr 1). Mae'r gawod wedi ei henwi ar ôl seren ddisgleiriaf y gytser, yr 'Eta Aquarii'.

Mae Eta y Dyfriwr yn un o ddwy gawod sêr sydd wedi eu creu o falurion Comed Halley (ffigwr 2). Mae'r Ddaear yn pasio drwy lwybr Halley ac o gwmpas yr Haul am yr eilwaith ym mis Hydref. Mae hyn yn creu cawod sêr Orionid sydd ar ei orau o gwmpas Hydref yr 20fed.

Mae Comed Halley yn cymryd 76 mlynedd i gylchu'r Haul. Y tro nesaf bydd yn weledol o'r Ddaear fydd yn 2061.

Yr amser gorau i weld cawod Eta Y Dyfriwr fydd rhwng hanner nos a 06:00.

Ffigwr 1.

Mae'r 'Dyfriwr' (Aquarius) yn golygu 'cariwr dwr' mewn Lladin.

Ffigwr 2: Comed Halley ar 8fed o Fawrth 1986.

Ar Fai 18fed mi fydd Lleuad Las (ffigwr 3).

Ffigwr 3: Lleuad Las.

Nid oes gan yr enw ddim i'w wneud a lliw y Lleuad, ond gall 'lleuad las' (lleuad a lliw lleiaf o las) fodoli'n llythrennol yn ddibynol ar rai amodau penodol: e.e os yw ffrwydriadau folcanaidd neu dannau adael gronynau yn yr atmosffêr fysai'n lledaenu golau coch.

Hefyd ar y 18fed mae'r Lleuad Llawn yn cael ei adnabod fel Lleuad y Blodyn.Gelwir yn hyn oherwydd bod blodau yn blodeuo yn ystod y mis. Enwau eraill yw'r Lleuad Llefrith a Lleuad Plannu Hadau, mae hefyd wedi cael ei alw'n Lleuad y Sgwarnog.

Ar yr 22ain o Fai mi welwn gysylltiad y Lleuad a Sadwrn. Mi fydd y Lleuad a Sadwrn yn dilyn yr un dyrchafiad. Mi fydd y Lleuad yn 18 diwrnod oed.

Ffigwr 4: Mae'r ddelwedd yn y canol yn dangos y pellter lleiaf rhwng y ddau wrthrych wrth edrych o'r Ddaear.

Mi fydden nhw'n weledol y awyr y bore oddeutu 01:56, pan fydden nhw'n codi o gwmpas 7° uwchben y gorwel De Ddwyreiniol. Mi fydden nhw'n cyrraedd pwynt uchaf yr awyr o gwmpas 04:44, 16° uwchben gorwel y De. Mi fydd y pâr ychydig yn rhy bell arwahân i'w gweld gyda'i gilydd trwy delesgôp ond mi fydden nhw'n weledol i'r lygad noeth neu drwy sbienddrych.

Rhybudd: Peidiwch byth a cheisio edrych drwy sbienddrych neu delesgop ar rhywbeth sydd yn agor i'r Haul. Peidiwch byth chwaith a cheisio edrych ar yr haul gyda'ch llygad, gallwch gael eich dallu o ganlyniad. Defnyddiwch offer pwrpasol bob tro.

Mi fydd meddalwedd Stellarium yn cymhorthi'n wych er mwyn lleoli gwrthrychau yn yr awyr, mae'n declun da ar gyfer seryddiaeth hefyd.

Mark R Smith FRAS

Ffisegwr

Ymasiad Niwclear ac Astroffiseg